Obszerna antologia Logika i język z analitycznej filozofii języka, do której J. Pelc wybrał i przełożył teksty, była przez wiele lat wykorzystywana w nauczaniu i badaniach w Polsce. W udany sposób przedstawia niektóre dyskusje toczone w ramach filozofii analitycznej. Jednakże obok tekstów kluczowych, które weszły do kanonu tej tradycji, zawiera także prace marginalne i mało znaczące. Zaskakujące jest pominięcie przez Pelca kilku bardzo ważnych filozofów i ich dorobku, a podane we wstępie do antologii uzasadnienie tych braków jest niekompletne (...) i mało przekonujące. (shrink)

The first part of the paper shows two types of the systems of contemporary logic placed in one of J. Bocheński’s works. The second part of the paper contains Bocheński’s theses concerning contemporary logic. They have been shown against the backdrop of the views held by other authors who discussed some kin issues. In order to supplement Bocheński’s considerations a division of functors has been added. They are divided into extensional and non-extensional. Much attention has been devoted to the problems (...) of logical constants that is rarely discussed in learned literature. It has been stressed that at least one of Bocheński’s typologies should basically be changed, having taken into account the remarks in the paper that supplement Bocheński’s analyses. The above issues have been discussed against the backdrop of the question of relations that obtain between contemporary logic, mathematics, and philosophy. (shrink)

W artykule proponuje się aksjomatyzację fragmentu klasycznej logiki zdań, który zostaje nazwany logiką niesymplifikacyjną. Nazwa pochodzi stąd, że unika się w nim, jak przypuszcza pewna ilość badaczy – wskazanych w tekście – paradoksalnych własności klasycznej implikacji i równoważności. Twierdzenie o niewyprowadzalności tez paradoksalnych nie jest jeszcze definitywnie udowodnione. Ale cały bieg myśli wydaje się interesujący z filozoficznego punktu widzenia ze względu na możliwość odróżnienia kilku rodzajów implikacji i równoważności.

The aim of the paper is to consider the notions of economy, redundancy and optimality, with regard to language structure and its functioning in time and with regard to certain principles of the Universal Grammar. I argue that the notion of optimality needs not to be congruent with economy, and at odds with redundancy. On the contrary, if we hold realistic premises regarding the ontology of language (as Chomsky does) and think of language as a natural system existing in time, (...) then we should expect similar principles of organization in language as in other natural systems (cf. system theories: von Bertalanffy, Laszlo, Kauffman). In that approach, connecting optimality with economy is untenable. That stance is contrary to Chomsky's Minimalist Program, in which economy has become the actual principle of the Universal Grammar. I discusses a major inconsistency in Chomsky's assumptions about the nature of the language faculty and trace its possible origin. Key words: language system; language faculty; systems theory; economy principle; redundancy; optimality; edge-of-chaos theory; Minimalist Program. (shrink)

At the end of the 19th century in the fundamentals of mathematics appeared a crisis. It was caused by the paradoxes found in Cantor’s set theory. One of the ideas a resolving the crisis was intuitionism – one of the constructivist trends in the philosophy of mathematics. Its creator was Brouwer, the main representative was Heyting. In this paper described will be attempt to construct a suitable logic for philosophical intuitionism theses. In second paragraph Heyting system will be present – (...) its axioms and matrices truth-. Later Gödel theorem about the inadequacy of finite dimensional matrices for this system will be explained. At the end this paper an infinite sequence of matrices adequate for Heyting axioms proposed by Jaśkowski will be described. (shrink)

The main aim of this article is to prove that Wittgenstein's early philosophy considers two perspectives: the first one from the view of necessary logic and the second one from the view of contingent application of logic in the natural language. The application of logic is the matter of decisions outside the logical necessity - it is arbitrary and thus it can not be anticipated by logic and can not be considered by logical notation (concept-script). According to Wittgenstein 'logic must (...) take care of itself' and only the exclusion of the contingency from the logical notation let maintain the autonomy of logic. (shrink)

Leibniz zamierzał stworzyć lingua characteristica universalis – język, w którym dałaby się zapisać wszelka wiedza, oraz calculus ratiocinator – metodę umożliwiającą rachunkowe określenie prawdziwości dowolnego zdania tego języka. Taka idea leży u podstaw współczesnej logiki. Taka idea w odniesieniu do poprawności sprzętu i programów leży u podstaw metod logicznych weryfikacji systemów informatycznych.Dziś widzimy, że dalszy rozwój informatyki zależy istotnie od postępu badań logicznych, a logika – ta starożytna dyscyplina – znalazła nowe bogate pole dociekań, zyskała nowe perspektywy badań. (...) Jej zastosowania mogą mieć tak znaczący wymiar praktyczny, o jakim nie śniło się filozofom. (shrink)

The paper is a response to Tadeusz Skalski's paper „The and... a Platform to Human Speech”, published in Filozofia Nauki 1/2000. Despite Skalski's claim that the essence of our controversy lies in verbal misunderstandings, I will demonstrate that I disagree with him on three issues: (i) the question of both in the context of using ethnic languages and in the context of the origin of these languages; (ii) the concept of emergence; (iii) the evaluation of naturalisation a la Searle.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie estetycznej wrażliwości karolińskiego mnicha i erudyty Walahfrida Strabona. Podstawą analiz stał się spisany przez Strabona botaniczny poemat De cultura hortorum. Kontemplacyjne rozważania wczesnośredniowiecznego poety dowodzą, w jak ścisłym zespoleniu trwały dwa odległe, a jednocześnie jednak tak bardzo bliźniacze światy - antyczny i chrześcijański. Wyznacznikiem tej koincydencji był nie tylko uniwersalizm języka łacińskiego, ale także stopniowo przyswajana, uświadamiana i konwertowana sztuka i filozofia. Walahfrid zajmuje bardzo ważne miejsce w procesie kształtowania myśli estetycznej. Jest ogniwem (...) łączącym Alkuina, przepowiadającego ideę ładu, z Janem Szkotem Eriugeną, który wspomniany ład odważył się spektakularnie zdefiniować jako chrześcijańską estetykę opartą na myśli Greków i Rzymian. (shrink)

NonFregean logic is the classical logic enriched by identity connective. In one of possible interpretations of this calculus, the identity connective joins two sentences into a true sentence when these sentences have the same meaning. But when (if any) do simple sentences (i.e. sentences not containing logical constants) have the same meaning? In the paper the non-monotonic version of nonFregean logic is presented. The starting point of every reasoning in this logic is that all simple sentences have the same meaning. (...) This assumption may be retracted in order to maintain consistency with a new piece of information. (shrink)

In this paper, I critically examine Kurt Gödel’s argument against the syntactic interpretation of mathematics. While the main aim is to analyze the argument, I also wish to underscore the relevance of the original elements of Gödel’s philosophical thought. The paper consists of four parts. In the first part, I introduce the reader to Gödel’s philosophy. In the second part, I reconstruct the formalist stance in the philosophy of mathematics, which is the object of Gödel’s criticism. In the third part, (...) I sketch his argument against the syntactic interpretation of mathematics. Finally, I discuss some controversies regarding the argument. (shrink)

Przypadek i Opatrzność Boża. Uwagi metodologiczne z Pascalem w dalszym tle Wedle autora tego artykułu, analityczna filozofia religii nie powinna być zamknięta dla innych sfer kultury i ignorować lub lekceważyć osiągnięć innych, zarówno przeszłych, jak i współczesnych prądów filozoficznych. Filozof analityczny, w tym analityczny filozof religii, może zatem szukać inspiracji również poza sferą filozofii analitycznej. Jednocześnie nie oznacza to, że filozof analityczny ma lekceważyć nauki przyrodnicze lub nie troszczyć się o precyzję języka i właściwe argumenty. Troska o precyzję (...) językową i stosowanie odpowiedniej argumentacji ma kluczowe znaczenie dla tożsamości filozofii analitycznej. Ten artykuł, biorąc pod uwagę wskazane nastawienie metafilozoficzne, poświęcony jest krytycznej dyskusji na temat niektórych problemów poruszonych przez prof. Dariusza Łukasiewicza, w jego wybitnej pracy w dziedzinie filozofii religii, noszącej tytuł Opatrzność Boża, wolność, przypadek. Studium z analitycznej filozofii religii. (shrink)

The paper deals with the question of the validity of the Law of Excluded Middle in intuitionistic logic. Because of a different interpretation of the logical connectives, intuitionists reject the intuitionistic (constructive) counterpart of the Law of Excluded Middle. In the intuitionistic approach the meta-linguistic Law of Excluded Middle is not valid, which results in a replacement of a classical definition of truth with an definition, which sees the essence of truth in the relation of a sentence to the result (...) of a certain cognitive efforts. A true sentence is a sentence which satisfies the criterion of truth, i.e. is (constructively) provable. Thus, a dispute between classical logic and intuitionistic logic can be described as a dispute between the and the. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest dyskusja z niektórymi tezami zawartymi w książce Witolda Płotki, Studia z fenomenologii poznania. Transcedentalna filozofia Edmunda Husserla a problem wiedzy. Zostaje podjęta kwestia dotyczącą miejsca i znaczenia rozważań nad językiem w kontekście fenomenologii Husserlowskiej. Autor zastanawia się, czy język jest medium przezroczystym, czy jednak jest on elementem konstytutywnym dla treści i charakteru doświadczenia.

The article aims at reconstruction of a importance of Popper's situational logic to his analysis of an epistemological status of evolution theory. The paper consists of four parts. In the first one I present Popper's arguments on an epistemological status of Darwinism he exposed in „The Poverty of Historicism”. In the second part I put forward Popper's views on evolution theory in the 60-th. The third part aims at outlining of his idea of situational logic. And in the last part (...) of this paper I consider philosophical significance of the idea to an epistemological status of Darwinism. (shrink)

Samotność i tajemnica. Prolegomena do fenomenologii ludzkiej więzi (tłum. Marek Drwięga).

The article contains the results of the analysis of concepts connected with semantic functions of names. The conception of Jacek Jadacki, exposed in his "Spór o granice jezyka" ("Controversy on the limits of language"), is the point of departure of this analysis. The following theses are formulated and argued for. (1) There are two basic semantic functions of names: the referential and the descriptive one. The first function consists in indicating some objects; the second one consists in ascribing properties to (...) some objects. (2) The concepts of indicating and ascribing are primitive ones. (3) The referential function of denotation and the descriptive function of connotation are mutually independent. The term "connotation" can be defined without using the term "denotation" and vice versa . (4) Names perform not only the function of designating, i.e. referring to particular objects, but also the function of denominating, i.e. referring to universal ( resp. postulated) objects. (5) The connotation of a given name is genetically or conventionally connected with the pragmatic function of ascribing properties to respective objects. (6) In sciences, such connotations of names are sought after, which are, at the same time, essences of designates of these names. (shrink)

„Książka dr Marzenny Cyzman stanowi na gruncie literaturoznawstwa współczesnego niezwykle cenne opracowanie problematyki badawczej, skupionej wokół teorii nazw własnych w dziele literackim. Choć autorka podejmuje głównie refleksję teoretyczną, nie brak w jej pracy znakomitej prezentacji materiału analitycznego w postaci przywoływanych przykładów artystycznej funkcjonalizacji nazw własnych w konkretnych utworach literackich". Z recenzji wydawniczej prof. Joanny Ślósarskiej, Katedra Teorii Literatury, Uniwersytet Łódzki „Praca dr Marzenny Cyzman należy do tego nurtu teorii literatury, który rozwija się w bliskim związku z filozofią. Dlatego sądzę, że (...) pracą będą zainteresowani nie tylko teoretycy literatury czy językoznawcy, ale i filozofowie, szczególnie zajmujący się filozofią języka i ontologią. Praca Pani dr Cyzman dostarcza bowiem ciekawej ontologicznie koncepcji antroponimów i to nie tylko z punktu widzenia ontologii dzieła literackiego, ale i samej ontologii, gdyż to w ontologii rozstrzyga się kwestie związane z istnieniem i naturą przedmiotów intencjonalnych, w tym fikcyjnych". Z recenzji wydawniczej prof. Urszuli Żegleń, Instytut Filozofii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika. (shrink)

Marc Richir i fenomenologia (tłum. Janusz Mizera).

Rozwiązanie paradoksów Rossa i Priora okazało się trudnym zadaniem. Jego pierwsze dwa etapy, obejmujące identyfikację prawdziwych natur implikacji i wartości logicznych, zostały opisane w artykułach "Rozwiązanie paradoksu implikacji materialnej – 2024" i "Rozwiązanie dylematu Jörgensena – 2024". Ten artykuł opisuje trzeci etap, obejmujący odkrycie brakujących funktorów modalnych i Klasycznego Rachunku Modalności. Na zakończenie zostają podane procedury rozwiązania obu paradoksów.

U większości ludzi lewa półkula odgrywa decydującą rolę zarówno w kontroli zdolności językowych jak i wyuczonych gestów manualnych. U osób praworęcznych, lewostronne obszary kory mózgowej kontrolują ponadto działania dłoni i palców ręki dominującej, włączając w to ruchy sięgania w kierunku celu, chwytania przedmiotów i manipulowania nimi. Dlatego do niedawana nie było oczywiste, czy lateralizacja funkcji językowych jest ściślej związana z kontrolą preferowanej ręki, czy też z przetwarzaniem informacji wyższego rzędu niezbędnych w sprawnej komunikacji przy pomocy gestów, niezależnie od wykorzystywanego ramienia (...) i dłoni. Za drugą z tych opcji przemawia to, że u większości osób leworęcznych lewa półkula także dominuje w kontroli języka i~gestów. Przeciw zdają się świadczyć przykłady nietypowej lateralizacji zdolności językowych do prawej półkuli, przy lewopółkulowej reprezentacji gestów manualnych. Choć dotąd względnie dobrze poznano jak często dochodzi do nietypowej lateralizacji niektórych funkcji w mózgu, ciągle nie jest jasne, jakie są tego przyczyny. Co ważniejsze, dopiero niedawno naukowcy zaczęli z sukcesem badać wzajemne relacje pomiędzy różnymi zdolnościami poznawczymi u ludzi zdrowych. Badania te sugerują istnienie bliskich zależności pomiędzy lateralizacją na pozór odmiennych funkcji, takich jak język i gesty, w przypadkach dotąd uznawanych za raczej wyjątkowe. Te ostatnie, z kolei, często łączono z reorganizacją mózgu w następstwie choroby lub innych zakłóceń jego działania. Tymczasem, istnienie ścisłych relacji pomiędzy reprezentacjami na pozór odmiennych dyspozycji poznawczych w przypadkach nietypowych, a nie mających źródła w chorobie i urazach, sugeruje nieco inny model lateralizacji funkcji w mózgu. (shrink)

NADZIEJA SKOWANA NIEPEWNOŚCIĄ WOKÓŁ MYŚLI LWA SZESTOWA W artykule, odwołując się do egzystencjalnych przemyśleń Lwa Szestowa nad ludzkim losem, Bogiem i przeznaczeniem świata, nie zapominając o rosyjskiej duszy filozofa, starano się uwyraźnić problem ludzkiej nadziei. Nadziei, która odnajdywana jest w prawdach opartych na sprzecznościach. Nie są to bowiem abstrakcyjne, wypolerowane prawdy rozumu, lecz prawdy egzystencjalne, rządzące się szczególnymi prawidłami. Mianowicie takimi, które spoczywają poza obszarem pewności naszej egzystencji. W tym sensie oczywiste jest, iż myśliciel żąda od filozofii rzeczy niemożliwej, by (...) językiem nauki orzekała o tym, co filozofią nie jest. Szestow zostaje więc oceniony jako ten, który „myśli poza logiką i filozofią”, co sytuuje go w realnej opozycji do cechu akademickich filozofów. Dla nich to, jako zdeklarowanych racjonalistów, Szestowowskie „myślenie poza myśleniem” oznaczało brak pewności i zagubienie. Paradoksalnie właśnie tam, w „chaosie” braku spekulatywnych rozwiązań, w przerażającej egzystencji Hioba i jemu podobnych, Szestow odnajduje drogę nadziei na odnalezienie prawdy wiecznej, prowadzącej do wrót zbawienia. Słowa kluczowe: Nadzieja, niepewność, tajemnica, paradoks, prawda, filozofia, poznanie, system, egzystencja, Bóg, racjonalizm, irracjonalizm, możliwe, niemożliwe, metafizyka, idealizm, materializm. (shrink)

Paweł Rojek, Tropy i uniwersalia. Badania ontologiczne, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2019.

Wiodący cel artykułu stanowi analiza zaburzeń języka i mowy w kategoriach ucieleśnionego poznania. Autorzy podejmują w nim próbę pokazania natury i mechanizmów takich zaburzeń jak na przykład afazja, dyzartria, apraksja mowy w świetle tego ujęcia, oraz wskazują na wynikające z tego implikacje dla ich diagnostyki i terapii. Podstawę materiałową dla prezentowanych rozważań stanowi koncepcja ucieleśnionych metafor George’a Lakoffa i Marka Johnsona w powiązaniu z fenomenologiczną koncepcją prerefleksyjnej intencjonalności Maurice’a Merleau-Ponty’ego oraz współczesne badania z zakresu psychologii eksperymentalnej, lingwistyki kognitywnej i (...) neuronauki. Szczególną uwagę poświęcono pod tym względem zagadnieniu roli układu sensomotorycznego, w tym funkcji neuronów lustrzanych, oraz teoretycznym modelom fonologicznym. Metodologia badawcza opiera się na analizie porównawczej teoretycznych modeli ucieleśnionego poznania oraz ich aplikacji w wyjaśnieniu specyfiki mechanizmów zaburzeń języka i mowy. Artykuł integruje wyniki badań fenomenologicznych z empirycznymi ustaleniami neuropsychologicznymi, tworząc podstawy dla interdyscyplinarnego podejścia do problematyki języka. Główną tezę artykułu stanowi założenie, iż procesy językowe są ściśle związane z mechanizmami sensomotorycznymi oraz doświadczeniami o charakterze cielesnym, a ich zakłócenia należy interpretować jako zaburzenia interakcji między ciałem a procesami poznawczymi. Wnioski wskazują na konieczność uwzględnienia cielesnych uwarunkowań języka w praktyce diagnostycznej i terapeutycznej. Autorzy podkreślają efektywność metod angażujących ciało, takich jak terapia intonacyjno-melodyczna czy techniki ruchowe, w rehabilitacji zaburzeń języka. Artykuł stanowi również argument na rzecz dalszych badań interdyscyplinarnych, łączących psychologię, neuronaukę i lingwistykę, w celu lepszego zrozumienia związków między ciałem, umysłem i językiem. (shrink)

Paradoks implikacji materialnej pozostawał nierozwiązany od starożytności, ponieważ uważano, że naturą implikacji jest wynikanie. Artykuł ukazuje, że tą naturą jest przeciwstawność. Zostaje podane rozwiązanie paradoksu wraz z odpowiednimi zmianami nazewnictwa, dodaniem konektywów i postulatem przejęcia roli dotychczasowej implikacji przez równoważność. Ponadto zaproponowane zostają zmiany nazewnictwa bramek logicznych, odwzorowujących kompetycję w elektronice.

Wiodący cel artykułu stanowi analiza zaburzeń języka i mowy w kategoriach ucieleśnionego poznania. Autorzy podejmują w nim próbę pokazania natury i mechanizmów takich zaburzeń jak na przykład afazja, dyzartria, apraksja mowy w świetle tego ujęcia, oraz wskazują na wynikające z tego implikacje dla ich diagnostyki i terapii. Podstawę materiałową dla prezentowanych rozważań stanowi koncepcja ucieleśnionych metafor George’a Lakoffa i Marka Johnsona w powiązaniu z fenomenologiczną koncepcją prerefleksyjnej intencjonalności Maurice’a Merleau-Ponty’ego oraz współczesne badania z zakresu psychologii eksperymentalnej, lingwistyki kognitywnej i (...) neuronauki. Szczególną uwagę poświęcono pod tym względem zagadnieniu roli układu sensomotorycznego, w tym funkcji neuronów lustrzanych, oraz teoretycznym modelom fonologicznym. Metodologia badawcza opiera się na analizie porównawczej teoretycznych modeli ucieleśnionego poznania oraz ich aplikacji w wyjaśnieniu specyfiki mechanizmów zaburzeń języka i mowy. Artykuł integruje wyniki badań fenomenologicznych z empirycznymi ustaleniami neuropsychologicznymi, tworząc podstawy dla interdyscyplinarnego podejścia do problematyki języka. Główną tezę artykułu stanowi założenie, iż procesy językowe są ściśle związane z mechanizmami sensomotorycznymi oraz doświadczeniami o charakterze cielesnym, a ich zakłócenia należy interpretować jako zaburzenia interakcji między ciałem a procesami poznawczymi. Wnioski wskazują na konieczność uwzględnienia cielesnych uwarunkowań języka w praktyce diagnostycznej i terapeutycznej. Autorzy podkreślają efektywność metod angażujących ciało, takich jak terapia intonacyjno-melodyczna czy techniki ruchowe, w rehabilitacji zaburzeń języka. Artykuł stanowi również argument na rzecz dalszych badań interdyscyplinarnych, łączących psychologię, neuronaukę i lingwistykę, w celu lepszego zrozumienia związków między ciałem, umysłem i językiem. (shrink)

SPIS TREŚCI Ryszard Moń Wstęp -/- Rozdział 1: Lękam się świata bez filozofii. O nieodzowności humanistyki w dobie techniki i globalizacji -/- 1.1 Konieczność filozofii 1.2 Narodziny sztuk wyzwolonych 1.3 Uniwersytet domem humanistyki 1.4 Upadek humanistyki 1.5 Uniwersytet – biznes i korporacyjna logika 1.6 Kognitywny kapitalizm 1.7 Złowroga moc etatyzmu 1.8 Pragmatyzm a ideały kształcenia 1.9 Demokracja – dialog, kultura, światopogląd 1.10 Humanistyka na straży demokracji 1.11 Edukacja filozoficzna w szkole 1.12 Podsumowanie – filozofia jako fundament -/- Rozdział (...) 2: Czy starożytna paideia może być alternatywą dla współczesnej pedagogiki? Antyczne metody wychowawcze i ich obecna rola -/- 2.1 Filozofia jako sposób życia 2.2 Rola ćwiczeń duchowych w paidei starożytnej Grecji oraz starożytnego Rzymu 2.3 Antyczna paideia a aktualne wzorce kształcenia -/- Rozdział 3: Problem ujawniania przez nauczyciela własnej tożsamości moralnej w nauczaniu etyki i filozofii -/- 3.1 Nauczyciel na lekcjach filozofii i etyki 3.2 Etyka, moralność i tożsamość 3.3 Matthew Lipmana filozofowanie z dziećmi i młodzieżą 3.4 Filozofia! Ale jaka? 3.5 Nauczyciel-filozof 3.6 Tożsamość moralna nauczyciela -/- Rozdział 4: Język i filozofia. O Naturalnym Metajęzyku Semantycznym i jego związkach z filozofią -/- 4.1 Naturalny Metajęzyk Semantyczny – rozważania wstępne 4.2 Inspiracje filozoficzne koncepcji NMS 4.3 Naturalny Metajęzyk Semantyczny – cel i założenia koncepcji 4.4 Kierunki rozwoju NMS 4.5 Jak wykorzystać NMS w dydaktyce filozofii? -/- Rozdział 5: Metody problemowe na lekcji etyki i filozofii jako możliwe działanie prewencyjne -/- 5.1 Metody rozwiązywania problemów – informacje ogólne 5.2 Rozwiązywanie problemów poznawczych 5.3 Rozwiązywanie problemów decyzyjnych 5.4 Rozwiązywanie problemów praktycznych 5.5 Nauczanie i uczenie się metodą „układanki” 5.6 Metoda wychowania bez porażek 5.7 Rola nauczyciela 5.8 Kształcenie umiejętności rozwiązywania problemów 5.9 Oceny i wartościowania 5.10 Podsumowanie Rozdział 6: Trudności w uczeniu się – profilaktyka i terapia -/- 6.1 Trudności w uczeniu się 6.2 Specyficzne trudności w uczeniu się 6.3 Niepowodzenia szkolne 6.4 Profilaktyka i terapia -/- Aneks – konspekty lekcji o tematyce filozoficznej i etycznej. (shrink)